114 ) سوره ناس این سوره در مکه نازل شده و داراي 6 آیه است )
اشاره
ص : 467
محتوي و فضیلت سوره"ناس"
انسان همیشه در معرض وسوسه هاي شیطانی است،و شیاطین جن و انس کوشش دارند در قلب و روح او نفوذ کنند،هر قدر
مقام انسان در علم بالاتر رود و موقعیت او در اجتماع بیشتر گردد،وسوسه هاي شیاطین شدیدتر می شود،تا او را از راه حق
منحرف سازد و با فساد عالمی عالمی را بر باد دهد.
این سوره به پیغمبر اکرم ص به عنوان یک سرمشق و پیشوا و رهبر دستور می دهد که از شر همه وسوسه گران به خدا پناه برد.
محتواي این سوره از جهتی شبیه سوره"فلق"است،هر دو ناظر به پناه بردن به خداوند بزرگ از شرور و آفات می باشد،با این
تفاوت که در سوره فلق انواع مختلف شرور مطرح شده،ولی در این سوره فقط روي شر وسوسه گران ناپیدا(وسواس
خناس)تکیه شده است.
در اینکه این سوره در مکه نازل شده است یا در مدینه؟باز در میان مفسران گفتگو است،گروهی آن را"مکی"می دانند،و
جمعی آن را"مدنی" می شمرند،ولی لحن آیاتش با سوره هاي مکی موافقتر است.
و با توجه به اینکه این سوره و سوره فلق طبق روایات با هم نازل شده، و سوره فلق به عقیده جمع کثیري مکی است این سوره
نیز می تواند مکی بوده باشد.
در فضیلت تلاوت این سوره روایات متعددي وارد شده از جمله اینکه در حدیثی می خوانیم که پیغمبر اکرم ص شدیدا بیمار
شد،جبرئیل و میکائیل(دو فرشته بزرگ خدا)نزد او آمدند،جبرئیل نزد سر پیامبر نشست و میکائیل نزد
ص : 468
.( النّ "را ( 1
اسِ بِر پاي او،جبرئیل سوره"فلق"را تلاوت کرد،و پیغمبر را با آن در پناه خدا قرار داد،و میکائیل سوره" قُلْ أَعُوذُ بَِّ
در روایتی که از امام باقر ع نقل شده و قبلا به آن اشاره کردیم،می خوانیم:
اللّ أَحَدٌ "را بخواند به او گفته می شود اي بنده خدا!بشارت باد
"هر کسی در نماز وتر"معوذتین"(سوره فلق و ناس)و" قُلْ هُوَ هُ
***( بر تو که خداوند نماز وتر تو را قبول کرد"! ( 2
ص : 469
1 و 2) "نور الثقلین"جلد 5 صفحه 7645 و"مجمع البیان"جلد 10 صفحه 569 -1
-2
[ [سوره الناس ( 114 ): آیات 1 تا 6
اشاره
اَلْخَنّ ( 4) اَلَّذِي
اسِ اَلْو واسِ اَلنّ ( 3) مِنْ شَرِّ سَْ
اسِ هِ اَلن ( 2) إِل ّ
اسِ م اَلنّ ( 1) لَِکِ
اسِ بِر قُلْ أَعُوذُ بَِّ ;lt;br/gt منِ اَلرَّحِیمِ اَللّ اَلرَّحْ
بِسْمِ هِ
( اَلنّ ( 6
اسِ و اَلنّ ( 5) مِنَ اَلْجِنَّهِ اسِ ص یُوَسْوِسُ فِی دُُورِ
ترجمه:
بنام خداوند بخشنده مهربان 1-بگو پناه می برم به پروردگار مردم.
-2 به مالک و حاکم مردم.
-3 به خدا و معبود مردم 4-از شر وسواس خناس.
-5 که در سینه هاي انسانها وسوسه می کند.
-6 خواه از جن باشد یا از انسان
ص : 470
تفسیر:
پناه می برم به پروردگار مردم!
در این سوره که این آخرین سوره قرآن مجید است روي سخن را به شخص پیامبر ص به عنوان سرمشق و مقتدا و پیشواي
مردم کرده،می فرماید:
النّ ).
اسِ بِر "بگو پناه می برم به پروردگار مردم"( قُلْ أَعُوذُ بَِّ
النّ ).
اسِ م *** "به مالک و حاکم مردم"( لَِکِ
النّ ).
اسِ هِ *** "به خدا و معبود مردم"( إِل
قابل توجه اینکه در اینجا روي سه وصف از اوصاف بزرگ خداوند (ربوبیت و مالکیت و الوهیت)تکیه شده است که همه
آنها ارتباط مستقیمی به تربیت انسان،و نجات او از چنگال وسوسه گران دارد.
البته منظور از پناه بردن به خدا این نیست که انسان تنها با زبان این جمله را بگوید،بلکه باید با فکر و عقیده و عمل نیز خود را
در پناه خدا قرار دهد، از راههاي شیطانی،برنامه هاي شیطانی،افکار و تبلیغات شیطانی،مجالس و محافل شیطانی،خود را کنار
کشد،و در مسیر افکار و تبلیغات رحمانی جاي دهد، و گرنه انسانی که خود را در معرض طوفان آن وسوسه ها عملا قرار
داده،تنها با خواندن این سوره و گفتن این الفاظ بجایی نمی رسد.
با گفتن"رب الناس"اعتراف به ربوبیت پروردگار می کند،و خود را تحت تربیت او قرار می دهد.
ص : 471
النّ "خود را ملک او می داند،و بنده سر بر فرمانش می شود.
اسِ م با گفتن" لَِکِ
النّ "در طریق عبودیت او گام می نهد،و از عبادت غیر او پرهیز می کند،بدون شک کسی که به این صفات
اسِ هِ و با گفتن" إِل
سه گانه مؤمن باشد،و خود را با هر سه هماهنگ سازد از شر وسوسه گران در امان خواهد بود.
در حقیقت این اوصاف سه گانه سه درس مهم تربیتی،سه برنامه پیشگیري، و سه وسیله نجات از شر وسوسه گران است و
انسان را در مقابل آنها بیمه می کند.
الْخَنّ ).
اسِ الْو واسِ *** لذا در آیه بعد می افزاید:"از شر وسواس خناس( مِنْ شَرِّ سَْ
النّ ).
اسِ ص *** "همان کسی که در سینه هاي انسانها وسوسه می کند"( اَلَّذِي یُوَسْوِسُ فِی دُُورِ
النّ ).
اسِ و *** "وسوسه گرانی از جن یا از انسان"( مِنَ الْجِنَّهِ واژه"وسواس"به گفته"راغب"در"مفردات"در اصل صداي آهسته اي است که از به هم خوردن زینت آلات برمی خیزد!
سپس به هر صداي آهسته گفته شده،و بعد از آن به خطورات و افکار بد و نامطلوبی که در دل و جان انسان پیدا می شود،و
شبیه صداي آهسته اي است که در گوش فرو می خوانند اطلاق گردیده.
"وسواس"معنی مصدري دارد،ولی گاهی به معنی"فاعل"(وسوسه گر) نیز می آید،و در آیه مورد بحث به همین معنی است.
ص : 472
"خناس"صیغه مبالغه از ماده"خنوس"(بر وزن خسوف)به معنی جمع شدن و عقب رفتن است،این به خاطر آن است که
شیاطین هنگامی که نام خدا برده می شود عقب نشینی می کنند،و از آنجا که این امر غالبا با پنهان شدن توأم است این واژه به
معنی"اختفاء"نیز آمده است.
بنا بر این مفهوم آیات چنین است:"بگو من از شر وسوسه گر شیطان صفتی که از نام خدا می گریزد و پنهان می گردد به خدا
پناه می برم".
اصولا"شیاطین"برنامه هاي خود را با مخفی کاري می آمیزند،و گاه چنان در گوش جان انسان می دمند که انسان باور می
کند فکر،فکر خود او است،و از درون جانش جوشیده،و همین باعث اغوا و گمراهی او می شود! کار شیطان تزیین است و
مخفی کردن باطل در لعابی از حق،و دروغ در پوسته اي از راست،و گناه در لباس عبادت،و گمراهی در پوشش هدایت.
خلاصه هم خودشان مخفی هستند،و هم برنامه هایشان پنهان است،و این هشداري است به همه رهروان راه حق که منتظر
نباشند شیاطین را در چهره و قیافه اصلی ببینند،یا برنامه هایشان را در شکل انحرافی مشاهده کنند،هرگز چنین نیست،آنها
وسواس خناسند،و کارشان حقه و دروغ و نیرنگ و ریا کاري و ظاهرسازي و مخفی کردن حق.
اگر آنها در"چهره اصلی"ظاهر شوند،اگر آنها"باطل"را با"حق" نیامیزند،و اگر آنها"صریح و صاف"سخن بگویند به گفته
علی ع لم یخف علی المرتادین:"مطلب بر پویندگان راه خدا مخفی نمی شود"! آنها همیشه قسمتی از"این"می گیرند،و
قسمتی از"آن"،و به هم آمیزند تا بر مردم مسلط شوند چنان که امیر مؤمنان ع در ادامه همین سخن می فرماید:"فهنالک
( یستولی الشیطان علی اولیائه" ( 1
ص : 473
. 1) "نهج البلاغه"خطبه 50 -1
النّ "و انتخاب لفظ"وسوسه"و لفظ "صدور"(سینه ها)نیز تاکیدي بر این معنی است.
اسِ ص تعبیر" اَلَّذِي یُوَسْوِسُ فِی دُُورِ
النّ "هشدار می دهد که"وسواسان خناس"تنها در میان یک گروه و
اسِ و اینها همه از یک سو،از سوي دیگر جمله" مِنَ الْجِنَّهِ یک جماعت،و در یک قشر و یک لباس نیستند،در میان جن و انس پراکنده اند و در هر لباس و هر جماعتی یافت می
شوند،باید مراقب همه آنها بود و باید از شر همه آنها به خدا پناه برد.
دوستان ناباب،همنشینهاي منحرف،پیشوایان گمراه و ظالم،کارگزاران جباران و طاغوتیان،نویسندگان و گویندگان
فاسد،مکتبهاي الحادي و التقاطی ظاهر فریب،وسائل ارتباط جمعی وسوسه گر،همه اینها و غیر اینها در مفهوم گسترده"وسواس
خناس"واردند که انسان باید از شر آنها به خدا پناه برد.
***
نکته ها:
اشاره
-1 چرا به خدا پناه می بریم؟!
هر لحظه امکان انحراف براي انسان وجود دارد،و اصولا وقتی خداوند به پیامبرش ص دستور می دهد که از شر"وسواس
خناس"به خدا پناه برد دلیل بر امکان گرفتار شدن در دام خناسان و وسوسه گران است.
با اینکه پیغمبر اکرم ص به لطف الهی و با امدادهاي غیبی،و سپردن خویشتن به خدا از هر گونه انحراف بیمه شده بود ولی با
این حال این آیات را می خواند،و به او از شر وسواسان خناس پناه می برد با این حال تکلیف دیگران روشن است.
اما نباید مایوس شد،چرا که در مقابل این وسوسه گران مخرب،فرشتگان آسمان بیاري بندگان مؤمن،و رهروان راه حق می
آیند،آري مؤمنان تنها
ص : 474
لائِکَهُ " امُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَ اللّ ثُمَّ اسْتَق
الُوا رَبُّنَا هُ نیستند،فرشتگان بر آنها نازل می شود و آنها را کمک می کنند:" إِنَّ الَّذِینَ ق
.( (فصلت- 30
ولی به هر حال هرگز نباید مغرور شد،و خود را بی نیاز از موعظه و پند و تذکر و امدادهاي الهی دانست،باید همیشه به او پناه
برد همیشه بیدار بود و همیشه هشیار.
-2 در اینکه چرا"ناس"در سه آیه تکرار شده بعضی گفته اند به خاطر این است که در هر مورد به یک معنی است. ***
ولی ظاهر این است که براي تاکید روي عمومیت این صفات سه گانه خداوند است و در هر سه مورد معنی واحدي دارد.
-3 در روایتی از پیغمبر اکرم ص می خوانیم: ***
اللّ المؤمن بالملک،فهو
ما من مؤمن الا و لقلبه فی صدره اذنان:اذن ینفث فیها الملک،و اذن ینفث فیها الوسواس الخناس فیؤید ه
قوله سبحانه: وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ :
"هر مؤمنی،قلبش دو گوش دارد،گوشی که فرشته در آن می دمد،و گوشی که وسواس خناس در آن می دمد،خداوند مؤمن
.( را به وسیله فرشته تایید می کند و این است معنی آیه" وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ " ( 1
احِشَهً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَ هُمْ ذا فَعَلُوا ف در حدیث پر معنی و تکان دهنده اي از امام صادق ع می خوانیم:"هنگامی که آیه وَ الَّذِینَ إِ
اللّ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ :"کسانی که وقتی کار بدي انجام دهند یا به خویشتن ستم کنند خدا را یاد می آورند و براي
ذَکَرُوا هَ
گناهانشان استغفار می کنند"نازل شد،ابلیس بالاي
ص : 475
. 1) "مجمع البیان"جلد 10 صفحه 571 -1
کوهی در مکه رفت،و با صداي بلند فریاد کشید،و سران لشگرش را جمع کرد.
گفتند:اي آقاي ما!چه شده است که ما را فرا خواندي؟ گفت:این آیه نازل شده(آیه اي که پشت مرا می لرزاند و مایه نجات
بشر است)چه کسی می تواند با آن مقابله کند؟ یکی از شیاطین بزرگ گفت:من می توانم،نقشه ام چنین است و چنان! ابلیس
طرح او را نپسندید!دیگري برخاست و طرح خود را ارائه داد باز هم مقبول نیفتاد! در اینجا"وسواس خناس"برخاست و
گفت:من از عهده آن برمی آیم.
ابلیس گفت:از چه راه؟ گفت:آنها را با وعده ها و آرزوها سرگرم می کنم،تا آلوده گناه شوند، و هنگامی که گناه کردند
توبه را از یادشان می برم! ابلیس گفت:تو می توانی از عهده این کار برآیی(نقشه ات بسیار ماهرانه و عالی است)و این
.( ماموریت را تا دامنه قیامت به او سپرد" ( 1
***خداوندا!ما را از شر همه این وسوسه گران و از شر تمام"وسواسان خناس حفظ فرما.
پروردگارا!دام سخت است،و دشمن بیدار است و نقشه هایش مخفی و پنهان،و جز با لطف تو نجات ممکن نیست.
بارالها!نمی دانیم چگونه شکر این نعمت بزرگ را به درگاه تو بگزاریم که بر ما منت نهادي و این افتخار بزرگ و توفیق را
نصیب کردي که در این
ص : 476
. 1) المیزان جلد 20 صفحه 557 -1
ساعت و بعد از حدود 15 سال این تفسیر را به پایان برسانیم.
***خدایا!تو می دانی در این لحظه نشاطی توصیف ناپذیر،شادمانی و شعفی آمیخته با شکر در سراسر وجود ما موج می
زند،احساسی که با هیچ بیانی توانایی شرح و شکر آن را نداریم،دست به درگاهت برمی داریم و عرض می کنیم:
آفریدگارا!ممکن است در تفسیر این آیات گرفتار لغزشهایی شده باشیم، تو همه آنها را بر ما ببخش،و امیدواریم بندگان تو نیز
بر ما ببخشند.
و در آخرین جمله عرض می کنیم:
اي خداي رحیم و مهربان این خدمت ناچیز را از همه ما بکرمت قبول فرما،و ذخر معاد و روز جزاي ما قرار ده و آخر دعوانا ان
1366 برابر با هشتم ذیقعده 1407 قمري تفسیر \4\ للّ رب العالمین پایان سوره ناس و پایان جلد 27 ***در تاریخ 14
الحمد ه
نمونه پایان یافت
ص : 477
ص : 478
ص : 479
ص : 480
ص : 481
ص : 482
ص : 483
ص : 484
ص : 485
ص : 486
ص : 487
ص : 488
ص : 489
ص : 490
ص : 491
ص : 492
ص : 493
ص : 494
ص : 495
درباره مرکز
بسمه تعالی
هَلْ یَسْتَوِي الَّذِینَ یَعْلَمُونَ